สำนักงานปลัดกระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (สป.อว) ได้พิจารณาเห็นว่า ภายใต้กระแสโลกาภิวัฒน์ ความก้าวหน้าในด้านเทคโนโลยีสารสนเทศ และการเปิดเสรีทางการค้าทำให้ประชาคมโลกเชื่อมโยงกันเป็นสังคมหนึ่งเดียวและทวีการแข่งขันที่รุนแรงมากยิ่งขึ้น สถาบันอุดมซึ่งถือว่าเป็นหน่วยผลิตและเป็นแหล่งรวมทรัพยากรที่มีค่าและสำคัญยิ่งของประเทศจึงไม่สามารถที่จะดำเนินการและแข่งขันได้อย่างโดดเดี่ยว จำเป็นจะต้องเตรียมการและพร้อมรับสู่การเปลี่ยนแปลงได้ตลอดเวลา การสร้างความร่วมมือและการทำงานแบบบูรณาการระหว่างสถาบันอุดมศึกษาและภาคส่วนต่าง ๆ ของประเทศ รวมทั้งกับต่างประเทศจะทำให้สถาบันอุดมศึกษามีความเข้มแข็งเกิดการเกื้อกูลซึ่งกันและกัน มีการแลกเปลี่ยนและใช้ทรัพยากรต่างๆร่วมกัน การผนึกกำลังร่วมกันในลักษณะเครือข่ายจึงเป็นกลยุทธ์หนึ่งที่สอดคล้องเหมาะสม ที่ทำให้สถาบันอุดมศึกษามีขีดความสามารถในการแข่งขันเพิ่มขึ้น

ปัจจุบันสำนักงานปลัดกระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (สป.อว) ได้ดำเนินการส่งเสริมและสนับสนุนให้สถาบันอุดมศึกษาสร้างความร่วมมือร่วมกันปฎิบัติภารกิจต่าง ๆ ของอุดมศึกษาทั้งในประเทศและต่างประเทศ ในลักษณะเครือข่ายความร่วมมือเพื่อเสริมสร้างความเข้มแข็ง เกื้อกูลซึ่งกันและกันเพื่อให้เกิดประสิทธิภาพ และประสิทธิผลสูงสุดในการดำเนินการ สำหรับการดำเนินการในประเทศสำนักงานคณะกรรมการอุดมศึกษาได้ส่งเสริมให้เกิดเครือข่ายความร่วมมือระหว่างสถาบันอุดมศึกษาที่เป็นเครือข่ายหลักในหลายภารกิจหลายโครงการอาทิ เครือข่ายการพัฒนาบัณฑิตอุดมคติไทย เครือข่ายบริหารวิจัย เครือข่ายพัฒนาศักยภาพนิสิตนักศึกษาเป็นต้น ซึ่งเครือข่ายต่าง ๆ เหล่านี้จะมีลักษณะการดำเนินการและการจัดตั้งที่คล้าย ๆ กัน จะแตกต่างกันไปบ้างก็ตามแต่วัตถุประสงค์และภารกิจของแต่ละเครือข่าย

เพื่อให้ได้เห็นถึงภาพรวมของการดำเนินงานเครือข่ายของสำนักงานปลัดกระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (สป.อว) และผลักดันให้การดำเนินงานในรูปแบบเครือข่ายเป็นกลไกหนึ่งของการทำงานเพื่อพัฒนาอุดมศึกษาของประเทศได้อย่างมีประสิทธิภาพอย่างจริงจังและลดความซ้ำซ้อนในการดำเนินการ สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาจึงมีแนวคิดที่จะพัฒนาให้เครือข่ายความร่วมมือระหว่างสถาบันอุดมศึกษามีความเข้มแข็งเป็นเครือข่ายเพื่อการพัฒนาอุดมศึกษาโดยถือเป็นโครงสร้างหนึ่งของระบบบริหารจัดการอุดมศึกษา และเป็นกลไกส่งเสริมให้สถาบันอุดมศึกษาสร้างความร่วมมือในการปฎิบัติภารกิจ เสริมสร้างความเข้มแข็งและช่วยเหลือเกื้อกูลซึ่งกันและกัน ตลอดจนเป็นศูนย์กลางการผลักดันเชิงนโยบายและร่วมแก้โจทย์ปัญหาของประเทศอีกทางหนึ่งด้วย

สำนักงานปลัดกระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (สป.อว) ได้ประกาศจัดตั้งเครือข่ายเพื่อการพัฒนาอุดมศึกษา 9 เครือข่าย ตามประกาศสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา เรื่อง การจัดตั้งเครือข่ายเพื่อการพัฒนาอุดมศึกษา ลงวันที่ 20 ตุลาคม 2548 กำหนดรูปแบบการจัดตั้งเครือข่ายเพื่อการพัฒนาอุดมศึกษาโดยยึดพื้นที่เป็นเกณฑ์ (area approach) ซึ่งมีข้อดีในเรื่องของความใกล้ชิดในพื้นที่ ความสะดวกในการติดต่อประสานงาน และมีโจทย์ในพื้นที่คล้าย ๆ กัน โดยจัดกลุ่มอิงตามยุทธศาสตร์การพัฒนากลุ่มจังหวัดของรัฐบาล และผนวกกรุงเทพมหานครเข้าไว้ในภาคกลาง เป็น 9 เครือข่าย ดังนี้

เพื่อให้การบริหารจัดการเครือข่ายอุดมศึกษาภูมิภาคที่จัดตั้ง 9 เครือข่าย เป็นไปตามวัตถุประสงค์และมีประสิทธิภาพ สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาได้มีคำสั่งสำนักงานคณะกรรมการอุดมศึกษาที่ 59/2551 ลงวันที่ 11 กุมภาพันธ์ 2551 เรื่อง การแต่งตั้งคณะกรรมการบริหารเครือข่ายอุดมศึกษาภูมิภาคโดยมีองค์ประกอบ คือ อธิการบดีของสถาบันแม่ข่ายเป็นประธานกรรมการ อธิการบดีสถาบันสมาชิก ผู้แทน สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา ผู้แทนภาคเอกชน องค์การบริหารส่วนท้องถิ่น ผู้แทนชุมชนท้องถิ่นเป็นกรรมการ โดยมีอำนาจหน้าที่ดังนี้

1. จัดทำแผนยุทธศาสตร์ และ/หรือ แผนดำเนินงานของเครือข่ายที่สอดคล้องกับแผนการอุดมศึกษาและนโยบายการอุดมศึกษา รวมทั้งจัดทำแผนงาน โครงการและกิจกรรมประจำปี เพื่อขอรับการสนับสนุนงบประมาณจากสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา

2. สนับสนุนการใช้องค์ความรู้และทรัพยากรร่วมกันของสถาบันสมาชิกในเครือข่าย เพื่อก่อให้เกิดความเข้มแข็งทางวิชาการและผลิตผลที่ตอบสนองต่อความต้องการของสังคม และชุมชนท้องถิ่น

3. จัดทำระเบียบบริหารเครือข่ายอุดมศึกษา ระเบียบการเงิน และระเบียบอื่นที่จำเป็นต่อการบริหารจัดการเครือข่าย

4. แต่งตั้งคณะอนุกรรมการ คณะทำงานเพื่อดำเนินงานในความรับผิดชอบของเครือข่ายและแจ้งให้สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาทราบ

5. จัดทำระบบฐานข้อมูลและระบบสารสนเทศของเครือข่าย

6. กำกับ ติดตามและประเมินผลการดำเนินงานของเครือข่ายย่อย และรายงานผลการดำเนินงานให้คณะอนุกรรมการอำนวยการเครือข่ายเพื่อการพัฒนาอุดมศึกษา และสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาทราบ

7. ทำหน้าที่เลขานุการของเครือข่าย

8. ปฎิบัติหน้าที่อื่น ๆ ตามที่ได้รับมอบหมาย

9. เครือข่ายอุดมศึกษาภาคใต้ตอนล่าง

สำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาจะใช้เครือข่ายกลางนี้เป็นแกนในการทำงานเพื่อดำเนินภารกิจการอุดมศึกษา รวมทั้งส่งเสริมให้เครือข่ายของสำนักงานคณะกรรมการอุดมศึกษาที่ดำเนินงานอยู่ในปัจจุบันปรับเข้าสู่โครงสร้างเครือข่ายกลางต่อไป